Waarom wil je filosofie toegankelijk maken voor iedereen?
Ik ben zelf opgegroeid in een streng gereformeerd milieu waar er heel dogmatisch en fundamentalistisch gedacht werd: de waarheid lag al vast en dat lag in de interpretatie van de godsdienst. Pas op een latere leeftijd heb ik de schoonheid van de twijfel ontdekt. Die schoonheid zit hem in een verwonderende levenshouding. Ik zie nu steeds vaker in de samenleving dat we vast komen te zitten in ons eigen gelijk. We verzamelen informatie en mensen om ons heen die onze eigen ideeën bevestigen waardoor we niet meer open staan voor wat anderen te zeggen hebben. Ik denk dat filosofie daar een mooi medicijn voor kan zijn. Door te durven twijfelen probeer je ook andermans standpunt te begrijpen.
Welke filosoof heeft jou geïnspireerd in jouw persoonlijke ontwikkeling?
De Franse filosoof Sartre stelt dat onze essentie niet vastligt bij onze geboorte. Hij stelt dat onze essentie gedurende het leven gevormd wordt, en een groot gedeelte van dat vormen doen wij zelf. Dat zelf kunnen vormen geeft ons een enorme vrijheid en met die vrijheid komt angst. Als reactie op die angst bedenken we excuses over waarom we helemaal niet zo vrij zijn als dat we denken dat we zijn. We doen dan alsof we trouw zijn aan onszelf of aan ons verleden en zeggen dingen als ‘ik ben nu eenmaal zus of zo of ik heb nu eenmaal dit meegemaakt dus ik kan gewoon nooit x doen. Dat past niet bij mij’. Sartre noemt die bange gedachten ‘te kwader trouw zijn aan jezelf’. Hij stelt dat we wel degelijk vrijer zijn dan we vaak denken, maar dat we het gewoon eng vinden. Ook ik betrap mezelf wel eens op deze excuses. Zo ben ik per ongeluk ooit in aanraking gekomen met tango dansen. Daar zou ik uit mezelf nooit naartoe zijn gegaan want dan dacht ik ‘Dat is toch niks voor mij. Zo’n provinciale gereformeerde pummel die dan Argentijnse tango gaat dansen dat is toch onzin’. Ik deed het echter toch en bleek er heel veel plezier uit te halen. Dat zijn wel momenten waarop ik vanuit Sartre denk ‘op welke vlakken van mijn leven ben ik nog meer ‘te kwader trouw’?’.
Wat zijn volgens jou de belangrijkste recente ontwikkelingen in het veld van filosofie van persoonlijke ontwikkeling?
Een belangrijke ontwikkeling binnen de filosofie is dat we onszelf zijn gaan afvragen of er wel zoiets als ‘een zelf’ is. In de samenleving wordt ‘het zelf’ vaak als iets vanzelfsprekend gezien. Dat zie je terug in veelgebruikte uitspraken zoals ‘je moet jezelf zijn’. Maar bestaat er wel zoiets als een vaststaande kern van onszelf? De hedendaagse filosoof Slavoj Žižek denkt bijvoorbeeld van niet. Er is volgens hem slechts een gat waarvan we hopen dat anderen het op kunnen vullen. Een andere vraag die in de filosofie veel gesteld wordt is of we ons niet te veel focussen op authenticiteit; het ontdekken van jezelf en jezelf verwerkelijken en dat op een autonome zelf-beschikkende manier doen. Zijn we vergeten dat we voor een groot gedeelte bestaan uit de relaties die we hebben met anderen en met onze omgeving? Zijn we ons niet te veel als eilandjes gaan gedragen? De kijk op authenticiteit heeft een stempel gedrukt op hoe wij tegen zelfontwikkeling aan kijken.
Welke tip kan je lezers meegeven voor het toepassen van filosofie in het dagelijks leven?
Schopenhauer zei ooit dat je twee dingen nodig hebt om te filosoferen: ten eerste dat je de moed hebt om alles te bevragen en ten tweede dat je in staat bent om de vanzelfsprekendheden te ontdekken en die dan te problematiseren. Ik vind dat een mooie manier om te beschrijven wat filosofie is.
De westerse filosofie begon bij Socrates: hij vroeg de hele dag door aan Atheners wat we bedoelen met de woorden die we gebruiken. Wat is moed nu eigenlijk of wat betekent authenticiteit? Dat is een van de meest simpele manieren om te filosoferen. Je kan je afvragen wat de betekenis is van woorden die je regelmatig gebruikt en samen met vrienden/collega’s uitpluizen wat we daarmee bedoelen. In zo’n dialoog ga je het begrip echt onderzoeken: is authenticiteit de hele tijd jezelf zijn en wat is dat zelf dan eigenlijk en ligt dat zelf vast of is dat meer fluïde? Je kan in allerlei domeinen van je leven onderzoeken wat veel gebruikte woorden of waarden eigenlijk betekenen.
Heb je een motto dat je met ons wilt delen?
Ik ben gek op filosofische quotes. Als ik nu een quote op mijn lichaam zou moeten tatoeëren dan zou dat de volgende zijn: ‘The whole problem with the world is that fools and fanatics are so certain of themselves and wise people are so full of doubts’. Dit is een quote waar ik mezelf altijd aan probeer te herinneren. Ik heb afscheid genomen van een dogmatische manier van denken en ik hoop dat ik daar geen nieuwe vaste overtuigingen voor in de plaats zet. De houding van al twijfelend en verwonderd door het leven gaan, heeft een bepaalde schoonheid in zich die ik graag zou willen behouden en die ik ook met steeds meer mensen zou willen vieren.
